تاسیسات آتش نشانی

لوله‌کشی آتش نشانی به منظور مقابله با آتش‌سوزی‌های ناخواسته و کنترل آن انجام می‌شود. امروزه تاسیسات اطفاء حریق از مهم‌ترین بخش‌های یک ساختمان محسوب می‌شود. استاندارد NFPA ضوابط و قوانین سیستم‌های اطفاء حریق ازجمله جنس و نوع لوله و اتصالات به‌کاررفته در سیستم آتش‌نشانی را مشخص می‌کند. سیستم‌های آتش‌نشانی به روش‌های مختلفی اجرا می‌گردد و بسته به مساحت و تعداد طبقات هر ساختمان استفاده از هرکدام از روش‌ها مطابق استانداردهای تعیین‌شده ضرورت می‌یابد.

روش‌های اجرای لوله‌کشی سیستم آتش‌نشانی:

۱-روش خشک ۲-روش تر ۳-روش ترکیبی تر و خشک

۱- روش خشک :

در این روش منبع آب موردنیاز برای سیستم آتش‌نشانی از منبع آب ساختمان جداست و معمولاً از طریق لوله ورودی که در جلوی درب ساختمان نصب‌شده تأمین می‌شود. ازآنجایی‌که در این روش همواره در سیستم لوله‌کشی آب وجود ندارد به آن روش خشک گفته می‌شود. در سیستم خشک آب موردنیاز در هنگام ضرورت به سیستم لوله‌کشی پمپاژ می‌شود.

۲- روش تر :

در روش تر آب موردنیاز از طریق آب شهری تأمین می‌شود و آب همواره در لوله‌کشی وجود دارد و به همین دلیل به آن سیستم تر گفته می‌شود.

۳- روش ترکیبی:

در این روش از هر دو سیستم تر و خشک استفاده می‌شود و با توجه به شرایط ساختمان نظیر مساحت و ارتفاع از آن استفاده می‌شود.

تجهیزات مورد استفاده در سیستم آتش‌نشانی

تجهیزات به‌کاررفته در سیستم‌های آتش‌نشانی جهت رساندن آب به محل حریق عبارتند از : هیدرانت آتش‌نشانی، دنباله آتش‌نشانی، شیر فلکه آتش‌نشانی، درپوش آتش‌نشانی، قرقره آتش‌نشانی، نازل آتش‌نشانی، تبدیل آتش‌نشانی، کوپلینگ آتش‌نشانی، جعبه آتش‌نشانی و شلنگ آتش‌نشانی.

شرکت آریاکوپلینگ تولید کننده تجهیزات لوله‌کشی آتش‌نشانی و سیستم‌های اطفاء حریق مطابق با استانداردهای روز دنیا است. در این مقاله تعدادی از این تجهیزات را معرفی می‌کنیم.

۱- هیدرانت آتش‌نشانی

هیدرانت های آتش‌نشانی معمولاً در دو نوع زمینی و ایستاده تولید می‌شوند که در کشور ما نوع ایستاده متداول است. هیدرانت های ایستاده به دو نوع خشک و تر دسته‌بندی می‌شوند. هیدرانت ایستاده تر همواره پر از آب بوده و در مکان‌هایی که احتمال یخ‌زدگی آب نیست به کار می‌رود. در مقابل در هیدرانت ایستاده خشک آب همواره وجود ندارد.

رنگ هیدرانت

رنگ کلاهک هیدرانت مشخص‌کننده‌ی دبی آن است. استاندارد NFPA دبی هرکدام از رنگ‌های هیدرانت ها را تعیین می‌کند.

۲- کوپلینگ آتش‌نشانی

کوپلینگ های آتش‌نشانی اتصالات اطفاء حریقی هستند که به کوپلینگ های شلنگ خور نیز معروف هستند . کوپلینگ آتش‌نشانی از یک سمت به هیدرانت متصل به شیر فلکه و از سمت دیگر به هیدرانت های متصل به نازل کوپله می‌گردند. شیلنگ‌ها هم از راه سیم‌پیچ و هم به‌وسیله‌ی بست به کوپلینگ وصل می‌شود. کوپلینگ STORZ آریا کوپلینگ از آلیاژهای آلومینیوم ساخته می‌شود.

جدول ابعادی کوپلینگ STORZ آریا کوپلینگ

۳- شیر فلکه آتش‌نشانی

شیر فلکه آتش‌نشانی به منظور کنترل و قطع و وصل جریان استفاده می‌شود. شیر فلکه کشویی آریا کوپلینگ وظیفه انتقال آب از منبع اصلی به شیلنگ آتش‌نشانی را دارد و از جنس برنج ساخته‌شده است.

۴- جعبه آتش‌نشانی

جعبه آتش‌نشانی (FIRE BOX) جهت نگهداری شیلنگ آتش‌نشانی و کپسول‌های اطفاء حریق نصب می‌شود. جعبه‌های آتش‌نشانی با سیستم لوله‌کشی تر یا خشک ارتباط دارند و آتش‌نشانان برای تأمین آب خود از جعبه‌های آتش‌نشانی استفاده می‌کنند. جعبه‌های آتش‌نشانی در دو نوع توکار و روکار و در ابعاد مختلف طراحی می‌شوند.

تاسیسات موردنیاز آتش‌نشانی ساختمان‌های مسکونی

با افزایش تعداد طبقات ساختمان‌های مسکونی و همچنین ساختمان‌های عمومی باید علاوه بر نصب کپسول‌های آتش‌نشانی، سیستم‌های اطفاء حریق خشک و تر نیز اجرا گردد. به‌عنوان مثال برای ساختمان‌های دارای ۷سقف (۶طبقه بالای پیلوت) علاوه بر سیستم تر، اجرای (لوله‌کشی) سیستم خشک نیز الزامی است. به منظور امکان تغذیه شبکه اطفاء حریق خشک ساختمان‌ها نیز بایستی در خارج از ساختمان اتصال کوپلینگ آتش‌نشانی وشیر یک‌طرفه نصب گردد.
جنس لوله‌های شبکه آتش‌نشانی تر باید از نوع لوله‌های فولادی گالوانیزه یا لوله‌های سیاه سبک مطابق استاندارد DIN 2440 انتخاب شود. باید توجه کرد که کل سیستم لوله‌کشی باید در برابر تغییرات جوی، خوردگی و سایر عوامل عایق‌بندی شوند و همچنین این شیرها و اتصالات فلزی باید از نوع فشارقوی انتخاب گردند. جنس لوله و اتصالات جهت اجرای سیستم خشک آتش‌نشانی باید از نوع لوله‌های سیاه درزدار و اتصالات جوشی مطابق استاندارد DIN2440 باشد. همچنین در ساختمان‌های بلندمرتبه اجرای سیستم اسپرینکلر ضرورت دارد و به دلیل فشار بالای سیستم اسپرینکلر از لوله‌های مانیسمان رده ۴۰ و اتصالات مانیسمان در سیستم لوله‌کشی آن استفاده می‌شود.

انواع شیرآلات آتش‌نشانی

ازجمله شیرآلات مهم که به منظور کنترل و قطع و وصل جریان در سیستم آتش‌نشانی اسپرینکلر به کار می‌رود می‌توان به شیر توپی، شیر دروازه ای و شیر پروانه ای ، شیر کنترل فشار و شیر یک‌طرفه اشاره کرد.

سیستم اسپرینکلر (Sprinkler system)

سیستم اسپرینکلر از قدیمی‌ترین سیستم‌های اطفاء اتوماتیک حریق در ساختمان‌های مسکونی و تجاری و … بوده که مورد استفاده قرارگرفته است. سیستم اسپرینکلر از یک منبع ذخیره آب، سیستم تأمین‌کننده‌ی فشار، لوله‌ها، اتصالات فلزی، شیرآلات به منظور توزیع آب و سیستم پاشش خودکار (Sprinkler) تشکیل شده است. منبع آب سیستم‌های اسپرینکلر می‌تواند به‌صورت مخزن آب به همراه پمپ، مخزن نصب‌شده در ارتفاع و یا لوله‌کشی آب شهری باشد. نحوه‌ی عملکرد این سیستم به گونه ایست که حباب شیشه‌ای پاشنده‌ها در واکنش به آتش شکسته شده و باعث پاشیده شدن آب روی آتش می‌شود.

لوله‌ها و اتصالات مورد استفاده در سیستم اسپرینکلر

با توجه به خواص مکانیکی لوله‌های فلزی مانند استحکام بالا، تحمل فشار و حرارت بالا از این لوله‌ها در سیستم لوله‌کشی اطفای حریق اتوماتیک اسپرینکلر استفاده می‌شود. استاندارد NFPA استفاده از لوله‌های گالوانیزه و لوله‌های مانیسمان رده ۴۰ را در سایزهای ۱ اینچ به بالا در سیستم‌های اطفاء حریق تائید می‌کند. امروزه نیز از لوله‌های گالوانیزه به منظور جلوگیری از خوردگی سیستم لوله‌کشی و همچنین لوله‌های بدون درز رده ۴۰ به منظور تحمل فشار کاری سیستم اسپرینکلر استفاده می‌شود.
مطابق استاندارد NFPA اتصالات سیستم‌های لوله‌کشی اطفاء حریق می‌تواند از انواع اتصالات جوشی، اتصالات رزوه‌ای و یا اتصالات GROOVED باشد. از آنجای که در سیستم اسپرینکلر لوله‌ها همواره در معرض رسوب قرار دارند و به‌صورت دوره‌ای بایستی بازبینی شوند بهتر است از اتصالات GROOVED استفاده شود. معمولاً تا سایز ۲ اینچ کلیه اتصالات سیستم اسپرینکلر از نوع اتصالات بدون درز مانیسمان است.

انواع سیستم افشانه آب سیستم اسپرینکلر

سیستم افشانه آب اسپرینکلر می‌تواند به‌صورت سیستم تر، سیستم خشک ، سیستم سیلابی و سیستم pre-action باشد.
در سیستم لوله تر(wet pipe sprinkler system)، اسپرینکلرها به شبکه لوله‌کشی آب متصل است. در سیستم لوله خشک        (dry pipe sprinkler system) اسپرینکلرها به لوله‌کشی هوای فشرده متصل بوده و با فعال شدن اسپرینکلر هوا تخلیه شده و سپس با باز شدن شیر ، آب به شبکه لوله رسانی وارد می‌شود. در سیستم پیش عملگر (preaction sprinkler system) اسپرینکلرها به شبکه لوله‌کشی هوای فشرده یا هوای کم‌فشار متصل هستند و فرمان عمل کردن سیستم توسط سیستم اعلام حریق صادر می‌شود. در سیستم سیلابی (deluge sprinkler system) اسپرینکلرها باز بوده و به شبکه لوله‌کشی متصل هستند و فرمان باز شدن سیستم توسط سیستم اعلام حریق صادر می‌شود.

استاندارد اتصالات به‌کاررفته در سیستم اسپرینکلر

استانداردهای اتصالات فلزی به‌کاررفته در سیستم اسپرینکلر مطابق جدول زیر می‌باشد.

اتصالات به‌کاررفته در سیستم اسپرینکلر بایستی تحمل حداقل فشار ۱۲ بار را داشته باشند. درصورتی‌که اتصالات غیرفلزی استفاده شود بایستی برای تحمل فشار ۱۲ بار در دمای ۴۹ درجه طراحی شوند.

استاندارد متریال لوله‌های سیستم اسپرینکلر

مطابق استاندارد NFPA 13 استاندارد متریال لوله‌های به‌کاررفته در آتش‌نشانی بایستی از جدول زیر انتخاب شود.

لوله و اتصالات سیستم اسپرینکلر

لوله‌های سیستم آتش‌نشانی اسپرینکلر و اتصالات مربوطه آن‌که برای اتصال تجهیزات آتش‌نشانی به یکدیگر استفاده می‌شود معمولاً از جنس کربن استیل و چدن نشکن است. مطابق استانداردهای مربوطه لوله‌های آتش‌نشانی باید به رنگ قرمز باشد و ازآنجایی‌که سیستم لوله‌کشی اسپرینکلر در یک موقعیت استاتیک نصب می‌شود باید تحت کنترل کیفی‌های سختی قرار بگیرد.

انواع متریال لوله‌های سیستم اسپرینکلر

متریال های اساسی لوله آتش‌نشانی عبارتند از :

• کربن استیل
• چدن نشکن
• استنلس استیل
• فولاد آلیاژی
• کامپوزیت یا لوله پلاستیکی
• لوله گالوانیزه

پوشش لوله‌های آتش‌نشانی

• پوشش اپوکسی
• پوشش فلز روی(Zn) که معمولاً برای لوله‌های فولادی با ضخامت کم‌کاربرد دارد.
• لوله‌های گالوانیزه نیز می‌توانند در سیستم‌های خشک و تر سیستم لوله‌کشی آتش نشانی استفاده شوند.

انواع روش‌های اتصال به‌کاررفته در لوله‌کشی آتش‌نشانی

1. اتصال دنده‌ای: برای سایز کوچک‌تر از DN100
2. اتصال کلمپی و شیاری(GROOVED) : برای سایز DN50 تا DN300
3. اتصال فلنجی : برای سایز بزرگ‌تر از DN50
4. اتصال جوشی : برای سایز بزرگ‌تر از DN100

اما چه موقع باید از اتصال جوشی استفاده کرد؟

در مواقعی که لوله‌های آتش‌نشانی بدون هرگونه پوشش محافظی باشد می‌توان از اتصالات جوشی استفاده کرد. به‌عبارتی‌دیگر در حالتی که لوله‌های آتش‌نشانی از نوع گالوانیزه باشد نباید از اتصال جوشی استفاده کرد.
یک سیستم اتوماتیک اسپرینکلر نباید جوشکاری شود و بجای آن از اتصال دنده‌ای،فلنجی یا سایر روش‌ها استفاده شود.

چه موقع از اتصال شیاری یا کلمپی استفاده می‌شود؟

در سیستم تغذیه سیستم آتش‌نشانی درصورتی‌که لوله آتش‌نشانی از نوع گالوانیزه بوده و قطر آن بزرگ‌تر از ۱۰۰ میلی‌متر باشد روش اتصال باید از نوع شیاری (GROOVED) یا فلنجی باشد. اگرچه استفاده از اتصال دنده‌ای نیز در سایزهای بزرگ‌تر از ۱۰۰ میلی‌متر منع نشده است. البته برای سایزهای بزرگ‌تر از ۱۰۰ میلی‌متر در فواصل مشخصی باید از اتصالات شیاردار و یا فلنجی استفاده کرد.

منظور از اتصالات شیاردار یا کلمپی در سیستم لوله‌کشی آتش‌نشانی چیست؟

اتصال شیاردار اغلب بانام اتصال کلمپی شناخته می‌شود و این نوع اتصال برای خطوط انتقال گاز یا مایع و بخصوص برای سیستم اسپرینکلر پیشنهاد می‌شود. مزیت اصلی این نوع اتصال در این است که با شیاردار کردن انتهای لوله آتش‌نشانی هیچ‌گونه آسیبی به دیواره داخلی لوله نمی‌رسد. از سوی دیگر اگر از اتصال جوشی یا فلنجی استفاده گردد، پوشش داخلی لوله آسیب می‌بیند و فرایند لوله نیازمند بازرسی‌های ثانویه و تعمیر لوله است.

قطر و فشارهای اتصالات شیاردار لوله آتش‌نشانی

برای لوله‌های آتش‌نشانی با اتصال کلمپی و با قطر کمتر از DN250 ماکزیمم فشار کاری ۲.۵Mpa و برای لوله‌های با قطر نامی بزرگ‌تر از DN300 ماکزیمم فشار کاری برابر ۱.۶Mpa است.
در مکان‌هایی که با ارتعاش همراه است اتصالات با انعطاف بالاتر انتخاب مناسب‌تری است و درجاهای دیگر اتصالات صلب باید مورد استفاده قرار گیرد. پیشنهاد می‌شود در کنار هر ۴ تا ۵ اتصال صلب، از یک اتصال انعطاف‌پذیر نیز استفاده شود.

چه موقع از اتصال دنده‌ای استفاده شود؟

در سیستم اسپرینکلر از لوله‌های گالوانیزه می‌توان استفاده کرد. این لوله‌ها می‌توانند از لوله‌های اولیه مانیسمان یا لوله‌های سیاه درزدار تولیدشده باشند. برای لوله‌های گالوانیزه سیستم اسپرینکلر با قطر کمتر از ۱۰۰ میلی‌متر اتصال دنده‌ای می‌تواند به کار برده شود.

به‌عبارتی‌دیگر برای لوله‌های گالوانیزه ساخته‌شده از لوله سیاه درزدار از اتصالات سیاه دنده‌ای باید استفاده شود. همچنین برای لوله‌های گالوانیزه ساخته‌شده از لوله مانیسمان از اتصالات دنده‌ای فشارقوی یا فورج استفاده می‌شود. اتصالات دنده‌ای فورج‌شده برای لوله‌های با SCHEDULE کمتر از ۳۰ (برای لوله‌های کوچک‌تر از ۸ اینچ) یا SCHEDULE کمتر از ۴۰ (برای لوله‌های بزرگ‌تر از ۸ اینچ) مناسب است. گفتنی است اتصال دنده‌ای سیستم لوله‌کشی باید با متریال مناسب آب‌بندی شود.

چه موقع از اتصال فلنجی استفاده می‌شود؟

اتصال فلنجی سیستم آتش‌نشانی ممکن است شکل‌های مختلفی داشته باشد : فلنج جوشی، فلنج دنده‌ای و … . در حالتی که از لوله‌های گالوانیزه استفاده شود فلنج دنده‌ای به کار برده می‌شود. در حالتی که لوله آتش‌نشانی با لایه‌های ضدخورنده دیگر پوشش داده شود از فلنج جوشی استفاده می‌شود.

انواع اتصالات سیستم اسپرینکلر

همانند لوله‌کشی معمولی در سیستم اسپرینکلر نیز از اتصالاتی مانند زانویی، سه‌راهی، چهارراهی، کپ، کلمپ و غیره استفاده می‌شود. با توجه به متریال لوله آتش‌نشانی که می‌تواند از نوع کربن استیل، استنلس استیل (که پوششی از رنگ قرمز، اپوکسی یا گالوانیزه دارند) باشد و آرایش انتهایی لوله ، اتصالات می‌توانند از نوع شیاردار، فلنجی، جوشی و ساکت ولد باشند.

اتصالات کلمپی یا شیاردار (GROOVED)

برای اتصال لوله‌های ایستاده به خطوط کنترلی و همچنین اتصال لوله‌های با سایز و جهت‌های مختلف اتصالات کلمپی بهترین انتخاب هستند. با استفاده از اتصالات کلمپی زمان پروژه کوتاه‌تر شده و نگهداری سیستم لوله‌کشی نیز ساده‌تر است.